Senin, 17 Februari 2020

TINGKAT TUTUR BAHASA JAWA KOSA KATA BAHASA JAWA DAN TEKS DIALOG DENGAN LATAR SOSIOKULTURAL


1.    Kosa kata bahasa Jawa
Kosa kata bahasa Jawa yang anggotanya 1
a.       Kata Benda
Ngoko
Krama
Krama Inggil
Arti
Aji-aji
Aji-aji
Aji-aji
 Azimat
Amben
Amben
Amben
 Tempat tidur
Alu
Alu
Alu
 Alu
Andhuk
Andhuk
Andhuk
 Handhuk
Anggur
Anggur
Anggur
 Anggur
Apel
Apel
Apel
Apel
Arit
Arit
Arit
Sabit
Asem
Asem
Asem
Asem
Babi
Babi
Babi
Babi
Badhak
Badhak
Badhak
Badhak
Bajing
Bajing
Bajing
Bajing
Banyak
Banyak
Banyak
Banyak
Bantal
Bantal
Bantal
Bantal
Bantheng
Bantheng
Bantheng
Bantheng
Basa
Basa
Basa
Bahasa
Bawang
Bawang
Bawang
Bawang
Bawang
Bawang
Bawang
Bawang
Bebek
Bebek
Bebek
Bebek
Bruang
Bruang
Bruang
Bruang
Beruk
Beruk
Beruk
Sejenis kera
Biawak
Biawak
Biawak
Biawak
Blimbing
Blimbing
Blimbing
Blimbing
Cacing
Cacing
Cacing
Cacing
Cagak
Cagak
Cagak
Tiang
Cangkir
Cangkir
Cangkir
Cangkir
Cecak
Cecak
Cecak
Cecak
Cemara
Cemara
Cemara
Cemara
Cendhela
Cendhela
Cendhela
Jendela
Cendhak
Cendhak
Cendhak
Pendek
Cendhek
Cendhek
Cendhek
Pendek
Celana
Celana
Celana
Celana
Cerme
Crème
Crème
Crème
Cethok
Cethok
Cethok
Cethok
Coro
Coro
Coro
Kecoak
Clurit
Clurit
Clurit
Clurit
Dhadha
Dhadha
Dhadha
Dada
Dhondhong
Dhondhong
Dhondhong
Dondong
Dhapur
Dhapur
Dhapur
Dapur
Dhasi
Dhasi
Dhasi
Dasi
Dhingklik
Dhingklik
Dhingklik
Kursi
Dhuku
Dhuku
Dhuku
Duku
Degan
Degan
Degan
Degan
Derkuku
Derkuku
Derkuku
Burung derkuku
Driji
Driji
Driji
Jari
Emper
Emper
Emper
Halaman
Enthong
Enthong
Enthong
Centong
Epek-epek
Epek-epek
Epek-epek
Telapak tangan
Gagak
Gagak
Gagak
Gagak

b.        Kata Kerja
Ngoko
Krama/Krama Inggil
Arti
Adang
Adang
Memasak nasi
Macul
Macul
Macul
Marut
Marut
Marut
Milih
Milih
Memilih
Mulih
Mulih
Pulang
Nugel
Nugel
Mematahkan
Ngangsu
Ngangsu
Mengambil air
Ngarit
Ngarit
Menyabit
Ngecet
Ngecet
Mengecet
Ngliwet
Ngliwet
Memasak nasi

c.         Kata Sifat
Ngoko
Krama/Krama Inggil
Arti
Aji
Aji
Berharga
Aleman
Aleman
Manja
Alus
Alus
Halus
Aman
Aman
Aman
Anget
Anget
Hangat
Anyep
Anyep
Tawar
Bagus
Bagus
Bagus
Bangir
Bangir
Mancung
Bosen
Bosen
Bosan
Bergas
Bergas
Gagah
Eman
Eman
Sayang
Gela
Gela
Kecewa
Grapyak
Grapyak
Grapyak
Jujur
Jujur
Jujur
Kemayu
Kemayu
Berlagak cantik
Keminter
Keminter
Berlagak pintar
Lemes
Lemes
Lemas
Longgar
Longgar
Longgar
Marem
Marem
Puas
Lugu
Lugu
Lugu
Lucu
Lucu
Lucu
Senep
Senep
Sebah
Ulet
Ulet
Ulet






2.    Kosakata bahasa Jawa:
Kosakata bahasa Jawa yang anggotanya 2

a.    Kata Benda
Ngoko
Krama / Krama Inggil
Arti
Adhi
Rayi
Adik
Ajang
Ambeng
Piring
Alis
Imba
Alis
Banyu
Toya
Air
Bapak
Rama
Bapak
Bathuk
Palarapan
Batuk
Beras
Uwos
Beras
Bokong
Bocong
Bokong
Dengkul
Jengku
Dengkul
Dhadha
Jaja
Dada
Driji
Racikan
Jari
Embah
Eyang
Nenek
Geger
Pengkeran
Punggung
Geni
Latu
Api
Gula
Gendhis
Gula
Gulu
Jangga
Leher
Godong
Ron
Daun
Idep
Ibeng
Bulu mata
Iga
Unusan
Iga
Ilat
Lidhas
Lidah
Irung
Grana
Hidung
Iwak
Ulam
Ikan
Jago
Sawung
Ayam jantan
Jaran
Titihan
Kuda
Jenggot
Gumbala
Jenggot
Jeruk
Jeram
Jeruk
Jisim
Layon
Jenazah
Lambe
Lati
Mulut
Lemah
Saroh
Tanah
Kayu
Kajeng
Kayu
Kebo
Maesa
Kebo
Kembang
Sekar
Bunga
Kemul
Singeb
Selimut
Kuku
Kenaka
Kuku
Kuping
Talingan
Telinga
Payung
Songsong
Payung
Pipi
Pangarasan
Pipi
Pundhak
Pamidhangan
Bahu
Pupu
Wentis
Pupu
Putu
Wayah
Cucu
Rambut
Rikma
Rambut
Sabuk
Paningset
Sabuk
Sapi
Lembu
Sapi
Sapu
Samparan
Sapu
Sega
Sekul
Nasi
Sendhok
Lantaran
Sendok
Sikil
Suku
Kaki
Tangan
Asta
Tangan
Untu
Waja
Gigi
Uyah
Sarem
Garam
Wadon
Estri
Perempuan
Watu
Sela
Batu
Wayang
Ringgit
Wayang
Wedhus
Menda
Kambing
Weteng
Padharan
Perut

b.    Kata Kerja
Ngoko
Krama / Krama Inggil
Arti
Adus
Siram
Mandi
Carita
Cariyos
Cerita
Cawis
Caos
Sedia
Dolan
Ameng-ameng
Bermain
Eleng
Emut
Ingat
Gawe
Damel
Membuat
Golek
Pados
Mencari
Gugah
Wungu
Membangunkan
Guyu
Gujeng
Tertawa
Liwat
Langkung
Lewat
Maca
Maos
Baca
Melek
Wungu
Bangun
Mulang
Mucal
Mengajar
Muni
Mungel
Berkata
Nandur
Nanem
Tanam
Nepsu
Duka
Marah
Ngadeg
Jumeneng
Berdiri
Ngimpi
Nyupena
Mimpi
Numpak
Nitih
Naik
Tangi
Wungu
Bangun
Tilik
Tuwi
Jenguk
Tulis
Nyerat
Tulis
Wani
Wantun
Berani
Watuk
Cekoh
Batuk
Wisuh
Wijik
Cuci tangan/kaki

c.    Kata Depan
Ngoko
Krama / Krama Inggil
Arti
ing
wonten
di
katur
konjuk
untuk
padha
sami
pada
marang
dhateng
ke
menyang
dhateng
ke
saka
saking
dari

d.   Kata Sifat
Ngoko
Krama / Krama Inggil
Arti
Adoh
Tebih
Jauh
Buyar
Rampung
Selesai
Isin
Lingsem
Malu
Gedhe
Ageng
Besar
Ombo
Wiyar
Luas
Tuwa
Sepuh
Tua


e.    Kata Bilangan / Nomina
Ngoko
Krama / Krama Inggil
Arti
Siji
Setunggal
Satu
Loro
Kalih
Dua
Telu
Tiga
Tiga
papat
Sekawan
Empat
Lima
Gangsal
Lima
Sepuluh
Sedasa
Sepuluh
rongpuluh
Kalih dasa
Dua puluh
Telung puluh siji
Tigang dasa setunggal
Tiga puluh satu
Patang puluh telu
Sekawan dasa tiga
Empat puluh tiga

f.     Kata Sambung
Ngoko
Krama / Krama Inggil
Arti
menawa
menawi
Jika
nganti
ngantos
Sampai
supaya
supados
Supaya

g.    Kata Keterangan
Ngoko
Krama / Krama Inggil
Arti
Bisa
Saged
Bisa
Dudu
Sanes
Lain
Durung
Dereng
Belum
Isa
Saged
Bisa
Isih
Tasih
Masih
Rada
Radi
Agak
Tau
Nate
Pernah

















Kosakata bahasa Jawa yang anggotanya 3
a.    Kata Kerja
Ngoko
Krama
Krama Inggil
Arti
Anggo
Angge
Agem
Memakai
Aweh
Nyukani
Maringi
Beri
Bali
Wangsul, mantuk
Kundur
Pulang
Caturan
Wicantenan
Ngendika
Berbicara
Cekel
Cepeng
Asta
Memegang
Clatu
Wicanten
Ngendika
Bicara
Dandan
Dandos
Busana
Bersolek
Gawa
Beta
Asta
Membawa
Imbuh
Imbet
Tanduk
Tambah
Jaga
Jagi
Reksa
Jaga
Jaluk
Nedi
Nyuwun
Minta
Jupuk
Pendhet
Pundhut
Ambil
Kandha
Sanjang
Ngendika
Berkata
Lunga
Kesah
Tindak
Pergi
Lungguh
Lenggah
Pinarak
Duduk
Mambu
Mambet
Pandung
Tercium
Manak
Nglairaken
Mbabar
Beranak
Mangan
Nedha, madhang
Dhahar
Makan
Mangkat
Bidhal
Tindak
Berangkat
Melu
Tumut
Ndherek
Ikut
Menehi
Nyukani
Maringi
Memberi
Metu
Medal
Miyos
Keluar
Mikir
Manah
Nggalih
Berpikir
Mlaku
Mlampah
Tindak
Berjalan
Mulih
Mantuk
Kundur
Pulang
Nganggo
Ngangge
Ngagem
Memakai
Ngenteni
Ngentosi
Ngrantosi
Menunggu
Nginep
Nyipeng
Nyare
Menginap
Ngombe
Nginum
Ngunjuk
Minum
Ngongkon
Ngengken
Ngutus, ngaturi
Suruh
Nguyuh
Toyan
Turas
Buang air kecil
Numpak
Nunggang
Nitih
Naik
Nyekel
Nyepeng
Ngasta
Pegang
Nyilih
Ngampil
Nyambut
Pinjam
Pikir
Manah
Penggalih
Pikir
Rabi
Emah-emah
Krama
Menikah
Takon
Taken
Ndangu/nyuwun pirsa
Tanya
Tuku
Tumbas
Mundhut
Beli
Turu
Tilem
Sare
Tidur
Weruh
Sumerep
Priksa
Melihat

b.    Kata Benda
Ngoko
Krama
Krama Inggil
Arti
Anak
Yoga
Putra
Anak
Batur
Rencang
Abdi
Pembantu
Bojo
Semah
Garwa
Suami/istri
Dalan
Radinan
Margi
Jalan
Dhuwit
Yatra
Arta
Uang
Endas
Sirah
Mustaka
Kepala
Jamu
Jampi
Loloh
Jamu
Jarit
Sinjang
Nyamping
Jarik
Jungkat
Serat
Pethat
Sisir
Kelambi
Rasukan
Ageman
Baju
Keris
Dhuwung
Wangkingan
Keris
Layang
Serat
Nawala
Surat
Mata
Mripat
Paningal
Mata
Omah
Griya
Dalem
Rumah
Prau
Kapal
Baita
Perahu
Sandhangan
Pangangge
Pangagem
Pakaian
Susu
Prembayun
Payudara
Susu
Udel
Unusan
Tuntunan
Pusar
Uyuh
Toyan
Turas
Kencing

c.    Kata Ganti
Ngoko
Krama
Krama Inggil
Arti
Kowe
Sampeyan
Panjenengan
Kamu
Aku
Kula
Kawula
Saya / aku
Iki
Niki
Punika
Ini
Manut
Tumut
Dherek
Ikut
Dheweke
Piyambakipun
Panjenenganipun
Dia

d.   Kata Sifat
Ngoko
Krama
Krama Inggil
Arti
Nom
Nem
Timur
Muda
Slamet
Wilujeng
Sugeng
Slamet
Waras
Saras
Dhangan
Sehat
Dhuwur
Inggil
Luhur
Tinggi

e.    Kata Keterangan
Ngoko
Krama
Krama Inggil
Arti
Arep
Ajeng/badhe
Kersa
Ingin
Dhek
Kala
Nalika
Ketika
Kena
Pikanthuk
Kepareng
Boleh
Kareben/ben
Kajengipun
Kersanipun
Biarlah
Lagi
Saweg
Nembe
Baru saja
Oleh
Angsal
Kepareng
Boleh

f.     Kata Depan
Ngoko
Krama
Krama Inggil
Arti
Kanggo
Kangge
Kagem
Untuk







LEKSIKON BAHASA JAWA DENGAN PASANGAN SAMA (SATU RAGAM)

1.      Tembung Aran
N: Adhiku lagi lungguh ing kursi.
K: Kula nembe lenggah wonten kursi.
KI: Ibu nembe lenggah wonten kursi. 
2.      Tembung Kriya
N: Rudi lagi ngepel jobin kamar.
K: Kula nembe ngepel jobin kamar.
KI: Ibu nembe ngepel jobin kamar.
3.      Tembung Kahanan
N:  Dani trenyuh amarga entuk undian mobil.
K: Kula trenyuh amargi adhik nembe sakit.
KI: Budhe trenyuh amargi dipuntilar Pak Dhe tindak Jakarta.



LEKSIKON BAHASA JAWA DENGAN PASANGAN DUA RAGAM

1.      Tembung Aran
N: Joko duwe adhi loro lanang wedok.
K: Kula namung gadhah adhi setunggal.
KI: Bapak kagungan rayi sekawan estri sedaya.
2.      Tembung Kriya
N: Aku arep adus neng kolah.
K: Kula adus enjing tabuh nem.
KI: Ibu siram wonten dalemipun Pak Dhe.
3.      Tembung Kahanan
N: Sekolahe adoh banget saka kene.
K: Pasar Dawe tebih sanget saking ngriki.
KI: Dalemipun Budhe tebih sanget saking ngriki.
4.      Tembung Wilangan
N: Joko duwe adhi loro lanang wedok.
K: Kula gadhah adhi kalih.
KI: Bapak kagungan rayi kalih estri sedaya.

5.      Tembung Katrangan
N: Roni wis rampung anggone mangan.
K: Kula sampun sarapan bubur ayam.
KI: Budhe sampun rampung anggenipun siram.
6.      Tembung Ancer-ancer
N: Adhiku lagi lungguh ing kursi.
K: Kula lenggah wonten kursi.
KI: Ibu nembe lenggah wonten kursi.
LEKSIKON BAHASA JAWA DENGAN PASANGAN TIGA RAGAM

1.      Tembung Aran
N: Bojone Nanik kerja ana Pabrik.
K: Semah kula nyambut damel wonten SMK.
KI: Garwa Pakdhe nyambut damel wonten Pabrik.
2.      Tembung Kriya
N: Sholeh aweh dhuwit marang Siti kanggo tuku sirup.
K: Kula nyukani adhik arta kangge tumbas sandhal.
KI: Ibu maringi kula arta kagem tumbas tas.
3.      Tembung Kahanan
N: Muga-muga laramu enggal waras ya Man.
K: Pandonganipun mugi-mugi sakit kula enggal saras nggih Bu.
KI: Mugi-mugi gerahipun Pak Lik enggal dhangan.
4.      Tembung Sesulih
N: Kowe wis mangan apa durung, Man?
K: Sampeyan griyanipun pundi, Kang?
KI: Panjenengan sampun dhahar punapa dereng, Bu?
5.      Tembung Katrangan
N: Kowe kena dolan nenging aja kewengen.
K: Sampeyan pikantuk ndherek nanging ampun mabuk.
KI: Panjenengan kepareng sare wonten kamar.
6.      Tembung Ancer-ancer
N:Bakri tuku mobil kanggo carteran.
K: Kula tumbas montor kangge nyambut damel.
KI: Bapak mundhut helm kagem Ibu.









1.     Pacelathon nggunakake basa ngoko alus antarane Waka Kurikulum, Waka Kesiswaan karo sawijining guru.
Ing wayah esuk nalika jam ngaso sekolah, Waka Kurikulum menyang kantor guru saperlu menehi pengumuman marang Bu Ulfah bagan panulisan ijasah.
Pak Dardi        :  Nuwun sewu, Bu Ulfah. Arep  matur  sedhela  babagan  penulisan ijasah.
Bu Ulfah         :  Mangga lenggah dhisik, Pak. Wah iki malah durung rampung, Pak.
Pak Dardi        :  Iya, Bu. Besuk dina Setu panjenegan bisa tindak neng sekolahan?
Bu Ulfah         :  Lha ana apa kok liburan lunga neng sekolahan? Wah yen ngono kudu ndang
                          tak rampungake iki. Iki isih ana 20 lembar ijasah, Pak.
Pak Dardi        :  Iki mau  ana  pengumuman  saka  dinas yen  siswa  kudu  cap tiga  jari siswa
                          tanggal 29 Juni 2013.
Bu Ulfah         :  Wah  yen ngono  kudu ndang tak  rampungake iki.  Iki isih  ana telung puluh
                          lembar ijasah, Pak.
Pak Dardi        :  Wis ora apa-apa, Bu. Muga-muga sadurunge tanggal 29 Juni 2013 nulis
                          ijasahe wis rampung.
Bu Ulfah         :  Iya, Pak. Matur nuwun.
Pak Dardi        :  Iya,  Bu.  Padha-padha. O  ya  bu,   mumpung   eling.  Sesuk   kuwi  rak  ana
                          undangan neng Pendhapa Kabupaten, to?
Bu Ulfah         :  Acara apa kuwi, Pak?
Pak Dardi        :  Panjenengan piye to? Sesuk rak ana acara syukuran Piala Adi Pura to, Bu.
Bu Ulfah         :  Lha aku kok durung entuk undangane, Pak?
Pak Dardi        :  Lha kae, Pak Arsa’ad  ngasta  undangane, arep  dicaoske  bapak  ibu guru.
Bu Ulfah         :  Wah  ya  kebeneran Pak Arsa’ad  tindak  mrene. Lha  suk  Senen  wis  mulai
                          PPDB to, Pak? Sajake kok sengkut anggone nyiapake PPDB.
Pak Arsa’ad    :  Ya, Bu. Iki  mau  nglembur nggawe  lan  nyiapake  ubarampe  PPDB. Sedela
                          maneh arep ngeprin formulir kanggo daftar ulang.
2.        Buatlah kalimat dengan kata menehi, maringi, nyukani, ngaturi, dan nyaosi.
Sholeh menehi dhuwit Siti kanggo tuku sirup.
Kula nyukani adhik arta kangge tumbas sandhal.
Ibu maringi kula arta kangge tumbas tas.
Bapak badhe ngaturi kabar dhateng Kyai Mundakir nindakaken khajatan bakda Magrib.
Kula nyaosi dhaharan pecel kagem Pak Dhe.